Στις βόρειες υπώρειες του όρους Δίκτη, στο πέρασμα από την Πεδιάδα στο Λασίθι, 1 χλμ. βορειοανατολικά του σημερινού χωριού Λύττος, σε ύψωμα 656 μ., βρίσκονται τα ερείπια μιας από τις ισχυρότερες και πιθανόν η αρχαιότερη πόλη της Κρήτης. Πρόκειται για την αρχαία Λύττο ή Λύκτο, την οποία αναφέρουν πολλοί Έλληνες συγγραφείς, μεταξύ των οποίων και ο Όμηρος.
Αυτό που βλέπει ο επισκέπτης σήμερα στον αρχαιολογικό χώρο είναι μια μεταγενέστερη οικοδομική φάση του οικισμού, που χρονολογείται από την κλασσική έως και τη Ρωμαϊκή περίοδο, κατά την οποία η πόλη γνώρισε ιδιαίτερη άνθιση. Η Λύττος πιθανότατα οικιστικό κέντρο μέχρι και τον 7ο μ.Χ. αιώνα. Η ομηρική Λύττος, που ταυτίζεται με τη ru-ki-to των πινακίδων Γραμμικής Β γραφής της Κνωσού, δεν έχει προς το παρόν εντοπιστεί.
Ο αρχαίος αυτός οικισμός, αν και δεν έχει ανασκαφεί πλήρως, υπολογίζεται ότι η έκτασή του ξεπερνάει τα 1000 στρέμματα, καλύπτοντας το διάσελο του λόφου και τις πλαγές του. Όπως προκύπτει από τις ανασκαφές και τις γραπτές μαρτυρίες περιηγητών των περασμένων αιώνων, η Λύττος ήταν οργανωμένη κατά ομάδες οικισμών, είχε νεκροπόλεις και ιερά από τα οποία δεν σώθηκε κανένα, καθώς και σημαντικά δημόσια κτίρια. Ακόμα, το θέατρο, που υποστήριζε ο αρχαιόφιλος Ενετός γιατρός O. Belli ότι υπήρχε στη Λύττο λαξευμένο σε βράχο το 1586, δεν έχει εντοπιστεί από κανέναν μεταγενέστερο ερευνητή.
Στο ανατολικό ύψωμα της Λύττου, κοντά στην εκκλησία του Τιμίου Σταυρού, ο επισκέπτης μπορεί να δει ερείπια από σημαντικά οικοδομήματα ελληνιστικής και ρωμαϊκής περιόδου, σε επάλληλα άνδηρα. Επίσης, στο απέναντι δυτικό ύψωμα έχει βρεθεί ένα σημαντικό δημόσιο κτίριο ρωμαϊκής περιόδου που χρονολογείται στις αρχές του 2ου μ.Χ. αιώνα. Πρόκειται για το βουλευτήριο της πόλης, το οποίο αποτελείται από μια αίθουσα μεγάλων διαστάσεων, με μαρμάρινο δάπεδο και τέσσερις σειρές λίθινων εδράνων κατά μήκος των μακρών της πλευρών.
Η σημαντικότερη κατασκευή που εντοπίζεται μέχρι σήμερα στο χώρο, είναι το ρωμαϊκό υπέργειο υδραγωγείο. Η κατασκευή του εξυπηρετούσε την υδροδότησης της αρχαίας πόλης, καθώς μετέφερε νερό από την πηγή Κουρνά, μέχρι την υδατοδεξαμενή της Λύττου. Το μεγάλο αυτό τεχνικό έργο, υπολογίζεται ότι είχε συνολικό μήκος 22χλμ., ίχνη του οποίου είναι σήμερα ορατά στο επαρχιακό δίκτυο που οδηγεί στην Κασταμονίτσα.
Τέλος αξίζει να σημειωθεί, ότι στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου εκτίθενται τα αγάλματα του Μάρκου Αυρηλίου και του Τραϊανού που ανακαλύφθηκαν στη Λύττο.