Ναός Αγίου Παντελεήμονα στο Μπιτζαριανό

Ο μεγάλης ιστορικής σημασίας μεσοβυζαντινός ναός του Αγίου Παντελεήμονα, βρίσκεται κοντά στο Μπιτζαριανό, βόρεια του Καστελλίου, σε μία τοποθεσία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους.

Πρόκειται για μία τρίκλιτη θολοσκέπαστη βασιλική, η οποία πιθανόν είχε χτιστεί σε θέση παλαιοχριστιανικής εκκλησίας, όπως συνάγεται από αρχαιότερα αρχιτεκτονικά λείψανα, τα οποία είναι ορατά στην τοιχοποιία και στο εσωτερικό του μεταγενέστερου ναού. Το αρχικό κτίριο του τελευταίου, οικοδομήθηκε το 2ο μισό του 11ου αιώνα και αποτελούσε μια ξυλόστεγη βασιλική με νάρθηκα, η οποία δέχθηκε πολλές επεμβάσεις στο πέρασμα των αιώνων. Από την πρώτη φάση του ναού, σώζεται σήμερα ο ανατολικός τοίχος με τις τρεις ημικυλινδρικές αψίδες και μέρος του νότιου τοίχου, ο οποίος διαμορφώνεται πλαστικά με τέσσερα τυφλά αψιδώματα. Οι άλλοι δυο απλούστεροι τοίχοι ανασκευάστηκαν μαζί με την οξυκόρυφη καμάρα το 13ο αιώνα, ενώ το κτίριο υπέστη περαιτέρω επεμβάσεις και το 19ο αιώνα.

Στο εσωτερικό της εκκλησίας, από τις τοξοστοιχίες που χωρίζουν τα κλίτη, αξίζει να παρατηρήσει κανείς το βορειοανατολικό κίονα που αποτελείται από τέσσερα επάλληλα, μαρμάρινα κορινθιακά κιονόκρανα. Ακόμα, ενδιαφέρον παρουσιάζει ο αποσπασματικός τοιχογραφικός διάκοσμος, ο οποίος διατηρείται καλύτερα στα κατώτερα τμήματα των πλευρικών τοίχων, στην κεντρική αψίδα του ιερού και στα μέτωπα των ανατολικών πεσσών.Οι τοιχογραφίες διακρίνονται σε τρία στρώματα και χρονολογούνται από το 2ο μισό του 11ου , έως και το 13ο αιώνα.